W ostatnich latach dyski SSD (Solid State Drive) niemal całkowicie zdominowały rynek urządzeń magazynujących dane, wypierając tradycyjne dyski twarde (HDD) szczególnie w laptopach i komputerach. Klienci indywidualni, firmy oraz instytucje coraz częściej padają ofiarami awarii dysków SSD. Naprawa dysku SSD to pierwsze co przychodzi im do głowy w takiej sytuacji. Przyjrzyjmy się więc temu, co powoduje awarie w dyskach SSD i czy w przypadku uszkodzenia możemy liczyć na jakąkolwiek możliwość naprawy.
Jak zbudowany jest dysk SSD?
Aby zrozumieć problem awaryjności dysków SSD, warto zacząć od przyjrzenia się ich budowie. W odróżnieniu od klasycznych HDD, które wykorzystują talerze magnetyczne, głowice i silniczki do zapisu i odczytu danych, w dyskach SSD znajdują się układy półprzewodnikowe (pamięć flash NAND) oraz kontroler zarządzający przepływem informacji. Brak elementów mechanicznych skutkuje zdecydowanie lepszymi osiągami i mniejszym ryzykiem uszkodzeń fizycznych spowodowanych wstrząsami czy uderzeniami. Jednocześnie jednak kluczową kwestią pozostaje żywotność komórek pamięci NAND, które – w przeciwieństwie do technologii magnetycznej – mają skończoną liczbę cykli zapisu.
Główne przyczyny awarii dysków SSD
Chociaż dyski SSD cechują się ogólnie większą niezawodnością w porównaniu z HDD, wciąż mogą ulegać różnego rodzaju uszkodzeniom. Do najczęstszych przyczyn awarii zalicza się:
- Zdegradowane pamięci NAND – To zdecydowanie najczęstszy powód nieodwracalnych usterek dysków SSD. Szacuje się, że aż 99,9% awarii spowodowanych jest uszkodzeniem komórek pamięci flash. Każda komórka NAND ma określoną żywotność (liczbę cykli zapisu-odczytu), po której nie jest w stanie dalej poprawnie przechowywać danych.
- Problemy z kontrolerem – Kontroler odpowiada za zarządzanie zapisem i odczytem informacji, rozdzielaniem danych pomiędzy komórkami pamięci, korekcją błędów (ECC), a także funkcjami takimi jak TRIM czy wear leveling. W przypadku uszkodzenia kontrolera dysk może przestać być wykrywany przez komputer lub zgłaszać błędne informacje o stanie nośnika.
- Błędy oprogramowania (firmware) – Dyski SSD wykorzystują oprogramowanie układowe, które również może zawierać błędy lub stać się ofiarą ataku wirusów i złośliwego oprogramowania. Usterki tego rodzaju zwykle da się naprawić poprzez aktualizację firmware’u, o ile fizyczne komponenty dysku nie uległy uszkodzeniu.
- Uszkodzenia fizyczne (np. wygięte piny, zwarcia na PCB) – Mimo braku ruchomych elementów, fizyczne uszkodzenie obudowy, złącza czy innych elementów na płytce drukowanej także może spowodować utratę dostępu do danych.
Niezależnie od tych czynników, najpoważniejszy problem pojawia się w momencie, gdy pamięć NAND osiągnie granicę swojej żywotności lub zostanie w inny sposób trwale uszkodzona. Wówczas dysk przestaje działać i często jedynym wyjściem jest zakup nowego egzemplarza.
Dlaczego naprawa dysku SSD jest tak trudna?
W odróżnieniu od dysków talerzowych, w których niekiedy można wymienić głowicę, silnik czy elektronikę sterującą, w przypadku dysków SSD możliwości naprawy są bardzo ograniczone. Nawet jeżeli problemem jest kontroler – teoretycznie da się go czasem wymienić, ale w praktyce wymaga to specjalistycznych narzędzi, wiedzy i często dostępu do oryginalnego firmware’u. Dodatkowym utrudnieniem jest fakt, że poszczególne kości pamięci muszą być w odpowiedni sposób sparowane z kontrolerem, co czyni cały proces niezwykle skomplikowany.
Jeżeli zaś uszkodzeniu ulegnie pamięć NAND (czyli 99,9% przypadków awarii), to w zdecydowanej większości przypadków nie ma mowy o wymianie samego modułu. Na rynku nie funkcjonują bowiem powszechnie dostępne usługi pozwalające na skuteczne przełożenie kości NAND i ponowne zaprogramowanie dysku tak, aby zachowywał się identycznie jak wcześniej. Nawet duże firmy zajmujące się odzyskiwaniem danych nie oferują klasycznej „naprawy” pamięci, lecz raczej skupiają się na próbach tymczasowego odczytu zgromadzonych na nich informacji, o ile to w ogóle możliwe.
Odzyskiwanie danych z SSD, a naprawa dysku
Należy rozróżnić dwie rzeczy: odzyskiwanie danych i naprawę dysku. W przypadku dysków SSD ze zużytymi komórkami pamięci NAND mówimy najczęściej o sytuacjach, w których dane znajdujące się na nośniku są trudne bądź niemożliwe do odczytania konwencjonalnymi metodami. Specjaliści z laboratoriów odzysku danych stosują zaawansowane techniki (m.in. bezpośredni odczyt kości), ale cała operacja nastawiona jest wyłącznie na uratowanie informacji, nie zaś na przywrócenie sprawności nośnika.
Jednym słowem, jeśli SSD odmówił posłuszeństwa, szanse na to, że po naprawie odzyska on pełną funkcjonalność, są znikome. Jeżeli uszkodzenia są poważne (dotyczące pamięci NAND), dysk nadaje się wyłącznie do wymiany – nawet jeśli uda się odzyskać część lub całość danych, sam nośnik nie będzie już zdatny do dalszej eksploatacji. Więcej informacji na temat co można zrobić w celu odzyskania danych z SSD na stronie https://www.alldatarecovery.pl/uslugi/odzyskiwanie-danych-z-ssd
Czy można zapobiegać awariom?
Mimo że pełna odporność na awarie jest niemożliwa, warto zadbać o pewne środki ostrożności, które pozwolą wydłużyć żywotność dysku SSD:
- Regularne aktualizacje firmware – Producent co jakiś czas może udostępniać poprawki usprawniające pracę kontrolera, zarządzanie pamięcią i mechanizmy korekcji błędów. Aktualizacje te nierzadko zapobiegają przedwczesnemu zużyciu komórek NAND.
- Unikanie nadmiernego zapełnienia dysku – Technika tzw. over-provisioning, czyli pozostawiania nieco wolnego miejsca, pozwala kontrolerowi na efektywniejsze rozkładanie cykli zapisu pomiędzy komórkami. Dzięki temu komórki zużywają się wolniej.
- Regularne kopie zapasowe – To absolutna podstawa. Bez względu na rodzaj nośnika, awarie się zdarzają. Mimo że SSD może służyć bezproblemowo przez lata, nigdy nie wiadomo, kiedy pojawi się krytyczne uszkodzenie. Kopie zapasowe w chmurze czy na innym fizycznym nośniku to najlepsze zabezpieczenie.
- Ostrożność podczas podkręcania i modyfikacji sprzętowych – Nadmierne przegrzewanie się podzespołów może wpłynąć na szybszą degradację komórek pamięci, dlatego warto monitorować temperatury komputera oraz zadbać o prawidłowe chłodzenie.
Gwarancja producenta a realna szansa na „naprawę”
Niektórzy producenci dysków SSD oferują kilkuletnią gwarancję na swoje urządzenia. Warto jednak pamiętać, że w jej ramach nie dochodzi zwykle do faktycznej naprawy, a raczej do wymiany całego dysku na nowy lub regenerowany. Dla użytkownika końcowego może się to wydawać obojętne – dysk wraca do niego sprawny (choć często jest to inny egzemplarz). W praktyce jednak nie istnieje sensowna procedura polegająca na otwarciu obudowy, przelutowaniu kości pamięci, przeprogramowaniu kontrolera i przywróceniu nośnikowi pełnej funkcjonalności. Wymiana dysku SSD na nowy niestety nie przywróci utraconych danych, a producenci dysków nie oferują takich usług. Dla świętego spokoju odsyłają do drogich międzynarodowych firm, ale na polskim rynku są dostępne równie profesjonalne usługi.
Podsumowanie
Dyski SSD są szybkie, ciche i energooszczędne, ale jednocześnie obciążone ryzykiem poważnych uszkodzeń związanych z degradacją komórek pamięci NAND. Ponieważ to właśnie uszkodzenia tego elementu odpowiadają za zdecydowaną większość awarii (aż 99,9% przypadków), szansa na ich naprawę jest znikoma. W praktyce, gdy NAND ulega zużyciu, wszelkie próby reanimacji sprowadzają się raczej do czasowej możliwości odzyskania danych, a nie do przywrócenia dysku do stanu używalności.
Z tego powodu najważniejszym działaniem profilaktycznym jest regularne wykonywanie kopii zapasowych oraz korzystanie z rozwiązań, które wydłużają żywotność SSD (m.in. utrzymywanie wolnego miejsca na dysku, aktualizacja firmware’u, unikanie nadmiernego obciążenia). Jeśli jednak dysk ulegnie poważnej awarii, należy pogodzić się z koniecznością jego wymiany, którą można zlecić w dziale napraw komputerów naszej firmy. Warto przy tym pamiętać, aby kluczowe dane były zabezpieczone w inny sposób, ponieważ nawet najbardziej nowoczesne nośniki nie dają stuprocentowej gwarancji bezawaryjnej pracy.
Ostatecznie więc odpowiedź na pytanie „Naprawa dysków SSD – czy to w ogóle możliwe?” brzmi: nie w klasycznym tego słowa znaczeniu naprawa dysku SSD nie jest możliwa. Skomplikowana budowa i specyfika pamięci półprzewodnikowych sprawiają, że w przypadku zdegradowanych kości NAND naprawa jest praktycznie niemożliwa. Jedyną realną formą „naprawy” jest zwykle wymiana sprzętu na nowy, co oznacza, że regularne backupy i dbałość o dysk są najlepszą strategią na uniknięcie poważnych strat danych.
Jeśli potrzebujesz pomocy w odzyskaniu danych, zapraszamy na bezpłatną wycenę. Nasza firma mieści się w Warszawie, ale obsługujemy cała Polskę.
